Autentyczność twórczości ludowej Lubelszczyzny

Artykuł prezentuje wyniki badań nad autentycznością kultury ludowej Lubelszczyzny (2003 r., teren trzech powiatów województwa lubelskiego: janowskiego, biłgorajskiego i włodawskiego). Narzędziem badawczym był kwestionariusz wywiadu przeprowadzony z twórcami ludowymi na temat autentyczności i komercjalizacji ich działalności. Mimo powolnego zaniku kultury ludowej na badanym terenie (co jest podyktowane postępującymi procesami cywilizacyjnymi)nadal widoczne jest duże zaangażowanie twórców w swoją pracę. Wyraźna jest nadal specjalizacja badanych regionów w zakresie twórczości ludowej. Cechą charakterystyczną jest zachowane nadal bogactwo zwyczajów, świąt i towarzyszących im obrzędów. W krajobrazie kulturowym widoczne jest także zachowane budownictwo ludowe. Efektem badań jest zaprezentowana w artykule ocena stopnia autentyczności twórczości ludowej trzech obszarów badań

Forward, Polonia! A Review of Online Educational Initiatives for Polish Diaspora

This is an overview article. It presents examples of Internet support for Polish diaspora education, and the promotion of Poland and Polish culture through free access to Internet sources, including open educational resources and e- learning courses. The starting point of this review is therefore to understand the problems of the Polish diaspora and the need to develop an educational offer that takes into account educational and socio-cultural needs of Polish diaspora. The initiative undertaken may also be used to strengthen the activities of Polish scientific departments at foreign universities, schools, consultation centres, teachers, and Polish diaspora organisations that, with their hard work and personal commitment, care for Polish culture, tradition, language and national values abroad, while requiring support from the Polish government and educational institutions, as well as from academia. Marsz Polonia! Przegląd internetowych inicjatyw edukacyjnych na rzecz PoloniiNiniejszy tekst ma charakter przeglądowy. Zaprezentowano w nim przykłady internetowego wsparcia oświaty polonijnej, promocji Polski i polskiej kultury poprzez bezpłatny dostęp do źródeł internetowych, w tym otwartych zasobów edukacyjnych i kursów e-learningowych. Punktem wyjścia jest zrozumienie problemów środowisk polonijnych oraz chęć opracowania mapy treści, stanowiącej ofertę oświatową uwzględniającą potrzeby edukacyjne i społeczno- kulturalne Polonii. Podjęta inicjatywa może również służyć wzmocnieniu działań polskich katedr naukowych na uczelniach zagranicznych, szkół, szkolnych punktów konsultacyjnych, nauczycieli, organizacji polonijnych, którzy swoją ciężką pracą i osobistym zaangażowaniem dbają o polską kulturę, tradycję, język, narodowe wartości za granicami kraju i potrzebują wsparcia polskiego rządu, instytucji oświatowych, a także środowisk akademickich

Folklor w służbie komunizmu. Żart Milana Kundery w adaptacji Jaromila Jireša

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Od darmopyszek do chopionek, czyli o tożsamościowym znaczeniu odzieży na Górnym Śląsku w czasach uprzemysłowienia

At the end of the 18th century, Upper Silesia began a process of dynamic cultural changes associated with the development of industry. Everyday culture, including every day and festive clothing, began to be impacted by the contact between agrarianism and industrialism. A significant time caesura in the evolution of the forms and functions of clothing worn in Upper Silesian rural and working-class communities was the second half of the 19th century, when the influence of urban fashion (also known as “lordly” fashion) became increasingly expansive. At that time, various types of clothing, especially festive folk costumes, ceased to be purely regional artifacts, differentiating the inhabitants of individual local communities, but became an important identity message, used as a weighty argument in the nationality discourse. However, despite efforts to preserve and perpetuate the tradition of wearing folk costumes at the turn of the 20th century, the process of their apparent marginalization and change of function began: from a common festive garment to a type of costume worn only in certain circumstances, especially ceremonial ones. Outside of relic rural communities, this process had different dynamics for male costumes, which disappeared faster, and female costumes, which survived longer. The most vivid example (vital at least until the 1970s, and endemically even later), which had nothing to do with the establishment of folk costume or any attempts at reconstruction, was the clothing worn on a daily basis and on holidays by the so-called chopionki, i.e. women who never donned clothes that conformed to current fashion, but wore different variations (depending on the circumstances) of skirts (kiecka), aprons (fortuch), apron skirts (zopaska), headscarves and jaklas (jackets). The chopionski did not have a sense of fashion anachronism; on the contrary, their attire was a testament to their attachment to what was familiar and indigenous. Nowadays, folk costumes (diverse in form and provenance) in the cultural reality of the former Upper Silesian industrial district are present in several variants, among which, as it were, at two poles is the use of surviving ancestral folk costumes or their faithful replicas, reconstructed with great care, and the much more popular donning of festive folk costumes inspired especially by the Rozbark costume. This is not a symbol of national or social choices as in the times of industrialization, but a sign of attachment to regional heritage, and even a kind of ethnic marker indicating the vitality of local cultural traditions and the need to cultivate the tangible and intangible heritage of Upper Silesia.Pod koniec XVIII wieku na Górnym Śląsku zaczął się proces dynamicznych zmian kulturowych związanych z rozwojem przemysłu. Kulturę dnia codziennego, której elementem była również odzież zarówno codzienna, jak i świąteczna, cechować zaczął wówczas styk agrarności i industrialności. Znaczącą cezurą czasową w ewolucji form i funkcji ubrań noszonych w górnośląskich środowiskach wiejskich i robotniczych była II połowa XIX w., kiedy coraz bardziej ekspansywny stał się wpływ mody miejskiej (określanej też jako „pańska”). Wtedy też różne rodzaje odzienia, a zwłaszcza ludowe stroje paradne, przestały stanowić wyłącznie regionalny artefakt, różnicujący mieszkańców poszczególnych wspólnot lokalnych, ale stały się istotnym komunikatem tożsamościowym, wykorzystywanym jako ważki argument w dyskursie narodowościowym. Mimo działań mających na celu ochronę i utrwalenie tradycji noszenia strojów ludowych na przełomie XIX i XX w. rozpoczął się jednak proces ich wyraźnego marginalizowania oraz zmiany funkcji: z powszechnego ubioru paradnego w rodzaj kostiumu zakładanego wyłącznie w określonych okolicznościach, zwłaszcza obrzędowych. Poza reliktowymi środowiskami wiejskimi proces ten miał różną dynamikę w odniesieniu do strojów męskich, które zaniknęły szybciej, i kobiecych, które przetrwały dłużej. Najbardziej wyrazistym przykładem (żywotnym co najmniej do lat 70. XX w., a endemicznie nawet później), który nie miał nic wspólnego z zakładaniem ludowego kostiumu ani jakimikolwiek próbami rekonstrukcyjnymi, była odzież noszona na co dzień i od święta przez tzw. chopionki, czyli kobiety, które nigdy nie zakładały ubrań zgodnych z aktualną modą, ale nosiły różne odmiany (w zależności od okoliczności) kiecek, fortuchów, zopasek, chust i jakli. Chopionkom nie towarzyszyło poczucie modowego anachronizmu, wręcz przeciwnie ich strój był świadectwem przywiązania do swojskości i rodzimości. Współcześnie stroje ludowe (zróżnicowane w formie i proweniencji) w kulturowej rzeczywistości dawnego górnośląskiego okręgu przemysłowego są obecne w kilku wariantach, wśród których niejako na dwóch biegunach znajduje się używanie zachowanych, odziedziczonych po przodkach oryginalnych strojów ludowych lub ich wiernych replik, rekonstruowanych z ogromną pieczołowitością, oraz znacznie popularniejsze zakładanie okolicznościowych kostiumów ludowych inspirowanych zwłaszcza strojem rozbarskim. Nie stanowi to symbolu narodowościowych czy społecznych wyborów jak w czasach industrializacji, ale znak przywiązania do regionalnego dziedzictwa, a nawet rodzaj etnicznego markera wskazującego na żywotność lokalnych tradycji kulturowych i potrzebę kultywowania materialnego i niematerialnego dziedzictwa Górnego Śląska

Strój rozbarski jako atrybut świętowania Bożego Ciała

Rich in form, the ceremonial folk costume was formerly the proper garment for a non-ordinary time (a holiday). Visually, it articulated the solemnity of the feast day, which was usually imbued with an element of the sacrum (celebrations in small local communities closely reflected the order of the liturgical year). Nowadays, this costume (in the Rozbark type) is still used by the inhabitants of Upper Silesia during the celebration of major church holidays. The constant presence in the socio-cultural space of various forms of this outfit prompted the author to try to present the values connoted by it in the context of the celebration of Corpus Christi, one of the most important holidays in the Catholic Church, as well as to compare the importance of these meaningsin the traditional (historical) and present context.Paradny strój ludowy, bogaty pod względem formy, stanowił dawniej odzienie adekwatne dla czasu niezwykłego (święta). Wizualnie artykułował podniosłość dnia świątecznego, przesiąkniętego zwykle sacrum (świętowanie w niewielkich społecznościach lokalnych odzwierciedlało ściśle porządek roku liturgicznego). Współcześnie strój ten (w typie rozbarskim) nadal wykorzystywany jest przez mieszkańców Górnego Śląska w trakcie obchodów wybranych świąt kościelnych. Nieustanna obecność w przestrzeni społeczno-kulturowej różnych form tegoż stroju skłoniła mnie do podjęcia próby przedstawienia konotowanych przez niego wartości w kontekście celebracji Bożego Ciała (jednego z ważniejszych świąt w kościele katolickim), a także skonfrontowania z sobą istoty owych znaczeń w tradycyjnym (historycznym) oraz teraźniejszym wymiarze

Serbołużycki strój dziecięcy parafii Slepo: Odrębność stroju ludowego, jego symbolika i znaczenie

The article focuses on a feature distinguishing the Slepo parish which, as the only region in Lusatia, developed a children’s festive folk costume separate from the design for adults. The aim of the article is an analysis of the symbolism of the Slepo region’s children’s costume and to point out its unique character when compared to other Sorbian costumes. During the research, ethnographic interview was used alongside observation and the document (primary and secondary sources) analysis method. The documentation allowed for an insight into the state of knowledge regarding the recognition of the research area. The article delivers a cultural reflection about the existence of the children’s costume in the past and current culture of the Sorbs. Additionally, the conditions of disappearance of festive folk children’s costumes are considered as important, on top of the possibility of their revitalization in the modern world. These goals dictated the structure of the article which involves an analysis of the unique children’s costume from Slepo, explains its symbolism and, in the final sections, discusses the phenomenon of the disappearance of folk costumes and the potential of their return in the region.Artykuł skupia się na jednej z cech wyróżniających parafię Slepo, która jako jedyny region Łużyc wykształciła dla dzieci odrębny od wzoru przeznaczonego dla dorosłych ludowy świąteczny strój dziecięcy. Celem artykułu jest analiza symboliki stroju dziecięcego z regionu Slepo i zwrócenie uwagi na unikalność na tle strojów Serbołużyczan. W badaniu etnograficznym zastosowano wywiad etnograficzny i obserwację oraz metodę analizy dokumentów (źródeł pierwotnych i wtórnych) pozwalających na wgląd w stan wiedzy w rozpoznaniu pola badań. Tekst stanowi kulturoznawczą refleksję nad obecnością świątecznego stroju dziecięcego w dawnej i współczesnej kulturze Serbołużyczan. W artykule za istotne uznano również rozpoznanie uwarunkowań zaniku świątecznych dziecięcych strojów ludowych oraz możliwości ich rewitalizacji w nowoczesnym świecie. Cel wyznaczył strukturę artykułu, który podejmuje analizy uwarunkowań odrębności dziecięcego stroju Slepo, wyjaśnia jego symbolikę i w końcowej części podejmuje dyskusję nad zjawiskiem zaniku strojów ludowych i szansą na ich przywrócenie w regionie

Dabrówka Wielka – a village in the city. Animation involved in the preservation of local folk costume (mediation at the borderline between ethnology and performance)

W artykule przybliżam działania dotyczące szeroko rozumianej rewitalizacji (ożywienia, przywrócenia) stroju ludowego podejmowane w miejscowości Dąbrówka Wielka, dzielnicy Piekar Śląskich. Analizuję inicjatywy oddolne zmierzające do zachowania zwyczaju noszenia miejscowego stroju ludowego oraz manifestujące lokalną tożsamość i przywiązanie do tradycji. Przedsięwzięcia te można zakwalifikować jako magnum opus tzw. animacji zaangażowanej, czyniącej współczesnych nosicieli stroju bohaterami widowisk wpisujących się w specyficzny rodzaj odtwórstwa historycznego

Słowniki, encyklopedie i leksykony tradycyjnej odzieży jako forma ich identyfikacji i dokumentacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Wydawnictwa informacji bezpośredniej cieszą się w ostatnich kilku dekadach dużym zainteresowaniem. Powstają one zarówno w wersji drukowanej jak i online.  Dla wielu dziedzin wiedzy zostały już opracowane. W niniejszym artykule przyglądam się wybranym obcojęzycznym encyklopediom, słownikom i leksykonom poświęconym tradycyjnym strojom ludowym, narodowym czy etnicznym, aby wykazać, że publikacje te stanowią  ważne źródło dokumentacji niematerialnego dziedzictwa. Przybliżam także polskie próby stworzenia tego typu publikacji wraz z omówieniem ich układów.    

National shirt of Ukrainian Polissja of the period from 19th century to the middle of the 20th century in the context of researches of traditional decorative art

У статті розглянуто проблематику розвитку досліджень традиційної сорочки Полісся, подається характеристика і наукова оцінка праць українських та зарубіжних науковців по означеній темі, аналізується широкий спектр джерел дослідження сорочки, як найбільш давньої складової народного вбрання.In the article is considered the development of perspective of traditional shirt in Polissye, is given the characteristic and scientific assessment of works of Ukrainian and foreign scientists on this subject, it is analyzed in article a wide range of research sources shirts as the most ancient part of the national dress

НАРОДНА СОРОЧКА УКРАЇНСЬКОГО ПОЛІССЯ ХІХ – СЕРЕДИНИ ХХ СТ. В КОНТЕКСТІ ДОСЛІДЖЕНЬ ТРАДИЦІЙНОГО ДЕКОРАТИВНОГО МИСТЕЦТВА

У статті розглянуто проблематику розвитку досліджень традиційної сорочки  Полісся,  подається  характеристика і наукова оцінка праць українських та зарубіжних науковців по означеній темі, аналізується широкий спектр джерел дослідження сорочки, як найбільш давньої складової народного вбрання.Ключові слова: орнамент, народне декоративне мистецтво, вишивка, Полісся, сорочка. Вахрамеева Г. И. Народная рубашка украинского Полесья ХIХ - середины ХХ в. в контексте исследований традиционного декоративного искусства. /Восточноевропейский национальный университет имени Леси Украинки, Украина, Луцк.  В статье рассмотрена проблематика развития исследований традиционной рубашки Полесья, дается характеристика и научная оценка работ украинских и зарубежных ученых по этой теме, анализируется широкий спектр источников исследования рубашки, как наиболее древней составляющей народного костюма.Ключевые слова: орнамент, народное декоративное искусство, вышивка, Полесье, рубашка.Vakhramyeyeva H. І. National shirt of Ukrainian Polissja of the period from 19th century to the middle of the 20th century in the context of researches of traditional decorative art. /East Europe university of the name of Lesia Ukrainian, Ukraine, Lutsk. In the article is considered the development of perspective of traditional shirt in Polissye, is given the characteristic and scientific assessment of works of Ukrainian and foreign scientists on this subject, it is analyzed in article a wide range of research sources shirts as the most ancient part of the national dress. Key words: ornament, national decorative art, embroidery, Polissja, shirt